نتایج یک نظرسنجی جهانی که توسط یونسکو انجام شده نشان می‌دهد تقریباً دو سوم مؤسسات آموزش عالی در سراسر جهان، یا هم‌اکنون دستورالعمل استفاده از هوش مصنوعی دارند و یا در حال تدوین آن هستند. این گزارش تصویری از تلاش دانشگاه‌ها برای مدیریت فرصت‌ها و چالش‌های هوش مصنوعی در آموزش و پژوهش ارائه می‌دهد و اهمیت AI را در تحصیل و تحقیق نسل آینده برجسته می‌کند.

 گستردگی استفاده و نگرانی درباره کاربرد AI

در این نظرسنجی، بیش از ۴۰۰ دانشگاه و مرکز آموزش عالی در حدود ۹۰ کشور مشارکت کردند. نتایج نشان می‌دهد که تقریباً ۹ نفر از هر ۱۰ پاسخ‌دهنده از ابزارهای هوش مصنوعی در فعالیت‌های حرفه‌ای خود استفاده می‌کنند، عمدتاً در پژوهش و نگارش متون علمی. همچنین حدود نیمی از این مراکز از AI در تدریس بهره می‌برند؛ شامل برنامه‌ریزی درس، ارزیابی تکالیف، پشتیبانی در نمره‌دهی و حتی تشخیص تقلب. برخی دانشگاه‌ها نیز از AI برای امور اداری و توسعه حرفه‌ای استفاده کرده‌اند.

با وجود کاربرد گسترده، اعتماد به استفاده مؤثر از AI هنوز کامل نیست. بیش از نیمی از دانشگاه‌ها اعلام کرده‌اند که دانش کافی درباره جنبه‌های فنی هوش مصنوعی ندارند و نسبت به تأثیر آن بر حقوق بشر، دموکراسی و عدالت اجتماعی احساس اطمینان نمی‌کنند.

همچنین، حدود یک چهارم دانشگاه‌ها با چالش‌های اخلاقی در استفاده از هوش مصنوعی روبه‌رو شده‌اند؛ مسائلی مانند وابستگی بیش از حد دانشجویان به AI، مناقشات درباره مالکیت فکری، و احتمال سوگیری در پژوهش.

 سیاست‌گذاری و چارچوب قانونی

طبق این گزارش:

• حدود ۱۹٪ از دانشگاه‌ها قوانین رسمی و کامل برای استفاده از هوش مصنوعی دارند.

• حدود ۴۲٪ از مؤسسات نیز در حال تدوین چنین راهنمایی هستند.

گستردگی این سیاست‌ها در مناطق مختلف جهان متفاوت است؛ برای مثال، تقریباً ۷۰٪ دانشگاه‌ها در اروپا و آمریکای شمالی دستورالعمل دارند یا در حال تدوین آن هستند، در حالی که این رقم در آمریکای لاتین و کارائیب ۴۵٪ است.

اقدامات اجرایی شامل برگزاری کمپین‌های آگاهی‌بخشی، انتشار دستورالعمل رسمی و ادغام قوانین AI در فرآیندهای آموزشی و اداری است. در برخی دانشگاه‌ها شیوه قانون‌گذاری سخت‌گیرانه و در برخی دیگر شیوه تدریجی و مشورتی اتخاذ شده است تا دانشجویان و اساتید به‌طور فعال در تدوین سیاست‌ها مشارکت کنند.

 سرمایه‌گذاری و چشم‌انداز

بسیاری از دانشگاه‌ها روی ابزارهای هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. تقریباً نیمی از مؤسسات بودجه‌ای برای ابزارهای AI اختصاص داده‌اند که بیشتر آن به پژوهش و بخشی هم به آموزش و یادگیری باز می‌گردد.

این روند نشان می‌دهد که دانشگاه‌ها می‌خواهند AI را نه به‌عنوان تهدید، بلکه به‌عنوان ابزاری برای نوآوری در آموزش و پژوهش در نظر بگیرند، البته در چارچوب‌های اخلاقی و انسانی.

 نقش یونسکو و تلاش برای استفاده مسؤولانه

یونسکو با انتشار چارچوب صلاحیت‌های AI برای معلمان و دانشجویان، تلاش کرده است استفاده از هوش مصنوعی را به مسیر انسانی و اخلاقی هدایت کند. این چارچوب‌ها بر برابری، تنوع، کیفیت و عدالت آموزشی تأکید دارند و هدف آن‌ها این است که AI ابزاری برای تقویت یادگیری و پژوهش باشد، نه جایگزین تفکر انسانی یا محدودکننده عدالت آموزشی.

نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد که هوش مصنوعی به سرعت به بخشی جدایی‌ناپذیر از آموزش و پژوهش در دانشگاه‌های جهان تبدیل می‌شود. دانشگاه‌ها با تدوین سیاست‌ها و دستورالعمل‌های رسمی، در تلاش‌اند فرصت‌های AI را به‌طور مسؤولانه و اثرگذار مدیریت کنند و در عین حال چالش‌های اخلاقی، اجتماعی و آموزشی آن را کنترل کنند.

دانشجویان و پژوهشگران امروز با مواجهه با AI، نه تنها نیازمند مهارت‌های فنی هستند، بلکه باید درک عمیق اخلاقی و اجتماعی از کاربرد این فناوری نیز داشته باشند. استفاده هوشمندانه و آگاهانه از AI می‌تواند فرصتی بزرگ برای نوآوری، پژوهش و ارتقای کیفیت آموزش فراهم کند، اما بدون چارچوب‌های مشخص و آموزش مناسب، خطراتی مانند تقلب، سوگیری یا کاهش کیفیت یادگیری نیز محتمل است.

به این ترتیب، آینده آموزش عالی در جهان به توانایی مؤسسات و دانشجویان برای ادغام هوش مصنوعی با دانش، اخلاق و نوآوری وابسته خواهد بود و دانشگاه‌هایی که بتوانند این تعادل را برقرار کنند، پیشگام در تربیت نسل آینده متخصصان فناوری و پژوهشگران نوآور خواهند بود.

برای مشاهده جدیدترین اخبار، به پایگاه خبری هوش مصنوعی ایران مراجعه کنید.